[Tự do kinh tế và chính thể đại diện] Chương 3: Giới trí thức và chủ nghĩa xã hội (Phần 2)

III.

Không ngạc nhiên khi giới học giả hay chuyên gia thực sự và người làm các công việc thực tiễn thường coi khinh giới trí thức, không thích thừa nhận quyền lực của anh ta, và cảm thấy phẫn nộ khi nhìn thấy quyền lực của giới này. Họ, theo những cách riêng rẽ, thấy giới trí thức hầu hết là những người chẳng có hiểu biết đặc biệt sâu sắc và đánh giá của họ về các vấn đề họ hiểu cho thấy ít dấu hiệu của sự uyên thâm đặc biệt. Nhưng sẽ là sai lầm chết người khi đánh giá thấp quyền lực của họ vì lí do này. Cho dù kiến thức của họ thường hời hợt và trí tuệ của họ có nhiều hạn chế thì điều này không làm thay đổi sự thực rằng chính đánh giá của họ mới là nhân tố chủ yếu quyết định quan điểm mà xã hội sẽ hành xử trong tương lai không quá xa. Không cường điệu nếu nói rằng, một khi bộ phận tích cực hơn của giới trí thức đã ngả theo một tập hợp các niềm tin thì điều tiếp theo sẽ là một quá trình hầu như tự động và không thể cưỡng lại được, theo đó những niềm tin này nói chung sẽ được [quần chúng] chấp nhận. Những trí thức này là những phần tử hữu cơ mà xã hội hiện đại đã sản sinh ra để truyền bá tri thức và tư tưởng, và chính niềm xác tín và ý kiến của họ mới là nhân tố hoạt động giống như một chiếc sàng mà tất cả các quan niệm mới phải lọt qua trước khi có thể đến được với quần chúng.

Bản chất công việc của người trí thức là anh ta phải dùng kiến thức và xác tín của riêng mình để thực hiện nhiệm vụ hằng ngày. Anh ta duy trì được địa vị của mình bởi vì anh ta sở hữu, hoặc hằng ngày phải sử dụng, loại tri thức mà người chủ của anh ta nói chung không có, và vì thế những người khác chỉ có thể chi phối các hoạt động của anh ta ở mức độ giới hạn. Và chính vì giới trí thức hầu hết là những người trung thực về mặt trí tuệ nên một điều không thể tránh khỏi là họ sẽ theo các xác tín của chính mình bất cứ khi nào họ được tự do làm theo ý mình và họ sẽ đưa ra một định kiến tương ứng đối với mọi thứ qua tay họ. Ngay cả khi việc định hướng chính sách nằm trong tay các nhà hoạt động thực tiễn với những quan điểm khác nhau thì nói chung việc thực hiện chính sách vẫn sẽ nằm trong tay các trí thức, và thông thường thì quyết định về chi tiết là cái xác định kết quả cuối Chúng ta thấy điều này được minh họa hầu như trong tất cả các lĩnh vực của xã hội đương thời. Các tờ báo do chủ “tư bản” sở hữu, các đại học do những hội đồng quản trị “phản động” chỉ huy, các hệ thống truyền thông do những chính phủ bảo thủ sở hữu, đều được biết đến như là những cơ quan tác động đến dư luận theo hướng chủ nghĩa xã hội, bởi vì chủ nghĩa xã hội đã là xác tín của nhân viên. Điều này thường xảy ra không chỉ bất chấp, mà thậm chí có lẽ bởi vì, các nỗ lực của những người ở trên đỉnh muốn kiểm soát dư luận và áp đặt các nguyên tắc chính thống.

Không chỉ quần chúng mới là đối tượng chịu ảnh hưởng của việc sàng lọc các tư tưởng thông qua các xác tín của một tầng lớp tự gắn mình vào những quan điểm nhất định. Ngoài lĩnh vực chuyên môn của mình, chuyên gia nói chung cũng phụ thuộc vào tầng lớp này không kém cạnh và hiếm khi tránh được ảnh hưởng từ sự lựa chọn của họ. Kết quả của việc này là, hầu hết các thành phần của thế giới phương Tây ngày hôm nay, ngay cả những nhóm chống đối chủ nghĩa xã hội quyết liệt nhất, đều hình thành sự hiểu biết của mình về hầu như mọi chủ đề mà họ không có thông tin trực tiếp từ các nguồn tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Khi ngày càng có nhiều định kiến chung thuộc tư duy xã hội chủ nghĩa thì mối quan hệ giữa hệ tư tưởng này với các kiến nghị thực tiễn sẽ ngày càng khăng khít dù chúng ta chẳng dễ nhìn thấy mối quan hệ đó ngay tức thì, và hậu quả à nhiều người mặc dù tin mình là những người kiên định chống đối hệ tư tưởng đó thực ra lại trở thành những người truyền bá hữu hiệu các tư tưởng đó. Ai mà lại không biết việc những người hành động thực tiến, trong lĩnh vực chuyên sâu của mình thì lên án chủ nghĩa xã hội là “thối tha độc hại”, nhưng khi bước ra khỏi chủ đề của mình thì lại tuôn ra chủ nghĩa xã hội như bất cứ nhà báo cánh tả nào?

Không có ở trận tuyến nào mà ảnh hưởng vượt trội của giới trí thức xã hội chủ nghĩa lại mạnh mẽ suốt một trăm năm qua bằng ảnh hưởng lên những mối quan hệ giữa các nền văn minh dân tộc khác nhau. Sẽ vượt quá giới hạn của bài viết này để truy tìm các nguyên nhân và tầm quan trọng của sự thực rất quan trọng rằng trong thế giới hiện đại giới trí thức hầu như là chiếc cầu nối duy nhất để hình thành một cộng đồng quốc tế. Đây mới chính là nhân tố chủ yếu để giải thích cảnh tượng lạ thường rằng, trong nhiều thế hệ, phương Tây - nơi được xem là “tư bản chủ nghĩa” - lại đi ủng hộ vật chất và tinh thần hầu như chỉ riêng cho các phong trào ý thức hệ ở những nước tít tận phương Đông, nơi mong muốn làm xói mòn nền văn minh phương Tây; và rằng, đồng thời, thông tin mà công chúng phương Tây nhận được về các sự kiện ở Trung và Đông Âu hầu như không thể tránh khỏi bị một thiên kiến xã hội chủ nghĩa tô vẽ. Nhiều hoạt động “giáo dục” của các lực lượng Mĩ đóng tại Đức đã cung cấp các ví dụ rõ ràng và mới mẻ về xu hướng này.

Nguồn: Friedrich Hayek (2015). Tự do kinh tế và chính thể đại diện. Đinh Tuấn Minh và Nguyễn Vi Yên dịch.