Tư tưởng chính trị của Robert Nozick (Phần 2)

Vô chính phủ, Nhà nước và Không tưởng

Sự biện minh “bàn tay vô hình” cho Nhà nước

Trong Vô chính phủ, Nhà nước và Không tưởng, đầu tiên Nozick chấp nhận nhiệm vụ đánh giá liệu nhà nước có cần thiết hay không. Chú ý rằng Nozick không chỉ đơn thuần đáp trả Rawls khi viết Vô chính phủ, Nhà nước và Không tưởng. Một phần lý do mà Nozick trở thành nhà tự do cá nhân là do kết quả của cuộc thảo luận của ông khi còn là một nghiên cứu sinh với Murray Rothbard. Rothbard không chỉ thuyết phục ông về tính hợp lý của chủ nghĩa tự do cá nhân, mà còn về sức mạnh của những thách thức từ những người vô chính phủ đối với tính hợp pháp của bất cứ nhà nước nào. Như vậy, Nozick xem xét những nghi ngờ của những người vô chính phủ về tính hợp pháp của nhà nước một cách nghiêm túc và nghĩ rằng những quan ngại này cần phải được giải quyết. Ngoài ra, vì Nozick mở đầu với khẳng định rằng, cá nhân có các quyền, ông cần xem liệu ý niệm về một nhà nước có tương thích với các quyền này hay không. Điều quan trọng cần lưu ý là Nozick tin vào các quyền tự nhiên của Locke, và do đó ông phải cho thấy rằng một nhà nước hợp pháp có thể phát sinh mà không vi phạm chúng. Điều mà một số nhà bình luận về Nozick bất đồng là tại sao Nozick không sử dụng một lập luận kiểu khế ước xã hội (nghĩa là, trong truyền thống của Hobbes, Locke và Rousseau) để chứng minh một nhà nước hợp pháp có thể xuất hiện như thế nào.

Một số nhà bình luận (đáng chú ý là Ralf Bader) không tin Nozick tránh việc sử dụng cách tiếp cận khế ước xã hội để cho thấy một nhà nước có thể xuất hiện như thế nào vì ông lo lắng rằng một cách tiếp cận như vậy là có vấn đề. Theo giải thích này, mục tiêu của Nozick không phải là để cho thấy một nhà nước thực tế xuất hiện như thế nào, mà ông chỉ đơn giản muốn đưa ra một sự giải thích hợp lý về cách mà một nhà nước hợp pháp có thể xuất hiện. Bader lưu ý rằng Nozick đưa ra điều mà ông gọi là một sự giải thích tiềm năng căn bản. Điều này có nghĩa là Nozick cố gắng đưa ra một sự giải thích về lĩnh vực chính trị với các cơ sở phi chính trị. Ông đi đến nói rằng một lý thuyết đầy đủ về trạng thái tự nhiên sẽ mô tả "làm thế nào một nhà nước có thể xuất hiện từ trạng thái tự nhiên sẽ phục vụ các mục đích giải thích của chúng ta, ngay cả khi không có một nhà nước thực tế nào xuất hiện theo cách đó". Vì Nozick có mục tiêu giải thích này, nên đây là một phần lý do tại sao ông không sử dụng cách tiếp cận dựa trên sự đồng thuận để cho thấy sự hình thành của nhà nước. Theo cách giải thích này, sử dụng cách tiếp cận đồng thuận sẽ không có giá trị vì nó không giải thích sự biện minh cho nhà nước theo các cơ sở phi chính trị và do đó sẽ không đủ điều kiện trở thành một sự giải thích tiềm năng cơ bản. Nozick không muốn chỉ đơn giản cho thấy mọi người có thể đồng ý thành lập một nhà nước, ông muốn cho thấy rằng ngay cả khi không có một ý định như vậy, thì hành động của mọi người sẽ dẫn đến việc thành lập một nhà nước.

Tuy nhiên, các nhà bình luận khác về tác phẩm của Nozick (như Jeffrey Paul) cho rằng, là một nhà tự do cá nhân quyền tự nhiên, Nozick cũng biết rằng bất cứ luận điểm nào mà ông tạo để biện minh cho nhà nước không thể xuất phát từ cách tiếp cận cho rằng có một khế ước xã hội mà các cá nhân cần phải đồng thuận. Có hai lý do cho việc này. Trước hết, nhà nước được tạo ra thông qua khế ước xã hội độc quyền dịch vụ bảo vệ và do đó giới hạn quyền sở hữu của những thế hệ mai sau, những người không tham gia vào các cuộc đàm phán về khế ước ban đầu. Thứ hai, theo cách tiếp cận khế ước xã hội, nhà nước sẽ chuyển quyền đánh thuế cho đa số, vốn sẽ ràng buộc các thế hệ sau với sức mạnh đó, và do đó dường như vi phạm các quyền sở hữu của Locke. Theo diễn giải này, trong khi Nozick vẫn mong muốn đưa ra một sự giải thích tiềm năng cơ bản, ông đã làm như vậy theo cách khiến nó thích hợp cho việc giải quyết các phàn nàn của những người vô chính phủ. Vì tất cả những lý do quan trọng này, Paul tin rằng Nozick cần một cách tiếp cận mà không theo sau lý thuyết khế ước xã hội.

Bất kể giải thích nào được tán thành, hầu hết đồng ý rằng Nozick đã đề xuất một giải pháp mới cho vấn đề rất cũ về tính hợp pháp chính trị. Điểm khởi đầu của ông vẫn là trạng thái tự nhiên (giống như với Locke, Hobbes và Rousseau), được hiểu là hoàn cảnh trong đó không có thẩm quyền chính trị nào tồn tại. Nozick bắt đầu với câu hỏi liệu có bất kỳ phương pháp quản lý công bằng nào trong trạng thái tự nhiên hay không. Một trong những đóng góp độc đáo của ông đối với cuộc tranh luận về câu hỏi này là đề nghị một sự giải thích về việc làm thế nào một phương pháp như vậy có thể xuất hiện. Trong thực tế, Nozick nghĩ rằng phương pháp này chắc chắn sẽ dẫn đến việc tạo ra một nhà nước bất chấp thực tế rằng không ai có ý định tạo ra nó. Điều này được biết đến là sự biện minh bàn tay vô hình về nhà nước. Nozick đề nghị rằng, các cá nhân đơn giản là thông qua theo đuổi việc cải thiện điều kiện riêng của họ sẽ thực hiện các hành động mà sẽ dẫn đến một nhà nước tối thiểu. Một lần nữa, kết quả này ra đời mà không có bất cứ ai dự định tìm thấy (hoặc có lẽ nhận thức về) một nhà nước. Ngoài ra, và có lẽ quan trọng hơn, Nozick cho rằng kết quả như vậy có thể đạt được mà không vi phạm quyền sở hữu của bất cứ ai.

Làm thế nào mà Nozick nghĩ ông đã trả lời được được câu hỏi của những người vô chính phủ, những người nhấn mạnh rằng không một nhà nước nào có thể là hợp pháp bởi vì một thực thể như vậy tất yếu vi phạm các quyền cá nhân? Đầu tiên, chúng ta phải hiểu rõ hơn ông đã tưởng tượng sự phản đối chính của những người vô chính phủ đối với sự hình thành chính đáng của một nhà nước như thế nào. Sự phản đối vô chính phủ như Nozick hiểu liên quan đến ý tưởng cho rằng nhà nước với bản chất của nó là giữ độc quyền quyền lực cưỡng chế và sau đó trừng phạt những người vi phạm sự độc quyền này. Khi khái niệm này được kết hợp với ý tưởng cho rằng nhà nước cung cấp sự bảo vệ cho tất cả mọi người trong một khu vực địa lý cụ thể bằng cách ép buộc một số người cung cấp tài chính cho việc bảo vệ những người khác, điều này dẫn đến một sự vi phạm các quyền tự nhiên (lấy tiền người này để cung cấp chi phí bảo vệ cho người khác, những người không đóng góp). Vì vậy, vì các hành động được thực hiện bởi nhà nước, và những hành động này là vô đạo đức, nên nhà nước là vô đạo đức.

Vậy Nozick nghĩ rằng nhà nước ra đời thông qua cách tiếp cận bàn tay vô hình như thế nào? Chúng ta có thể tưởng tượng rằng chúng ta đang ở trong một trạng thái tự nhiên thị trường tự do, nơi các cá nhân có các quyền tự nhiên. Nói chung, những cá nhân này là các tác nhân đạo đức. Tuy nhiên, nếu một số không hành động đạo đức, chúng ta sẽ gia nhập vào thứ mà Nozick gọi là công ty bảo vệ. Các công ty này bán các gói an ninh giống như một hàng hóa trong nền kinh tế thị trường tự do mà các cá nhân trong trạng thái tự nhiên chắc chắn sẽ mua cho bản thân và cho việc bảo vệ tài sản.

Các công ty bảo vệ cuối cùng sẽ phát triển thành các công ty bảo vệ chi phối, mà về cơ bản là các công ty bảo vệ vượt trội trong lãnh thổ của mình. Sau đó, các công ty bảo vệ chi phối này cuối cùng sẽ trở thành một nhà nước ultra minimal. Một nhà nước ultra minimal là một công ty bảo vệ chi phối, ở đó sự bảo vệ vẫn được mua như là một hàng hóa kinh tế, nhưng công ty này cũng có độc quyền về vũ lực trong khu vực nào đó. Nhà nước ultra minimal sẽ phát triển thành nhà nước tối thiểu, khi ngoài việc có hai yếu tố của nhà nước ultra minimal, nó cũng cung cấp một sự "tái phân phối" sự bảo vệ cho một số cá nhân độc lập (vốn không phải là khách hàng của nhà nước ultra minimal) trong ranh giới lãnh thổ của nó bằng kinh phí của các khách hàng của nhà nước ultra minimal.

Nozick coi sự tiến hóa này của các công ty bảo vệ thành nhà nước là quan trọng bởi vì nó sẽ cung cấp một sự biện minh về mặt đạo đức cho tính hợp pháp của nhà nước. Đầu tiên, ông tin rằng ông đã đưa ra một sự giải thích về tính hợp pháp của nhà nước chỉ bằng cách sử dụng sự giải thích bàn tay vô hình. Chú ý rằng trong mỗi bước, các cá nhân tự nguyện đồng ý với sự dàn xếp mà không nhất thiết được thiết kế để phát triển thành một nhà nước. Ngoài ra, các công ty bảo vệ tư nhân chỉ đơn giản là đàm phán các thỏa thuận giữa khách hàng của nó và các cá nhân độc lập (không sử dụng dịch vụ bảo vệ của công ty) để giữ hòa bình. Thứ hai, Nozick nghĩ lời giải thích này đủ điều kiện như là một lời giải thích tiềm năng cơ bản. Đó là, sự giải thích bàn tay vô hình giải thích sự hình thành của nhà nước theo một cách phi chính trị.

Để cho thấy cách lập luận này có thể có tác dụng, chúng ta cần phải suy nghĩ về quyền tự vệ, mà theo quan điểm của Nozick, có lẽ là một quyền tự nhiên mà tất cả chúng ta đều có. Cụ thể hơn, tất cả mọi người đều có quyền chống lại nếu những người khác cố gắng áp đặt lên họ một thủ tục công lý không công bằng. Cá nhân có thể lựa chọn để chuyển giao quyền này cho các công ty bảo vệ chi phối, tức là họ mua các chính sách bảo vệ thích hợp. Trên cơ sở này công ty bảo vệ chi phối có được quyền can thiệp và ngăn cấm các cá nhân độc lập nào cố gắng để trừng phạt khách hàng của nó. Vì vậy, trong trường hợp cá nhân bằng lòng chuyển các quyền này cho công ty bảo vệ chi phối của mình, thi công ty bảo vệ chi phối có quyền này và độc quyền vũ lực một cách hợp pháp. Tại thời điểm này, cơ quan bảo vệ chi phối chính thức trình trở thành một nhà nước ultra minimal.

Điều quan trọng cần lưu ý là Nozick tin khách hàng của các công ty bảo vệ chi phối có lẽ không cần phải cho thấy các hành vi vi phạm thực tế đối với các quyền của họ bởi các cá nhân độc lập để biện minh cho sự trừng phạt các cá nhân độc lập, những người cố gắng thực thi thủ tục công lý không công bằng. Ông nghĩ rằng các công ty bảo vệ chi phối, làm việc thay mặt cho khách hàng của mình, có thể cấm một cách hợp pháp các cá nhân độc lập, những người sử dụng thủ tục công lý không công bằng. Điều này là bởi vì khi các cá nhân độc lập cố gắng sử dụng các thủ tục công lý không công bằng thì họ đang mạo hiểm vi phạm các quyền. Nói cách khác, một mình rủi ro này là sự biện minh mà công ty bảo vệ chi phối cần để ngăn chặn các cá nhân độc lập trừng phạt khách hàng của họ.

Tuy nhiên, Nozick nhận ra rằng quá trình chuyển dịch này từ các công ty bảo vệ chi phối đến một nhà nước ultra minimal đặt những cá nhân độc lập trong lãnh thổ của nó vào tình thế bất lợi. Trong thực tế, các cá nhân độc lập bị cấm bảo vệ chính họ hoặc thi hành quyền của họ để trừng phạt đối với các hành vi sai trái. Dường như nếu một người bị bất lợi do bị cấm thực hiện một hành động mạo hiểm thì phải được bồi thường cho những bất lợi này. Bồi thường này có thể dưới hình thức tiền hoặc dịch vụ. Trong trường hợp này, Nozick nghĩ rằng sẽ là khả thi nhất cho nhà nước ultra minimal để đề nghị các dịch vụ thay vì tiền cho những người bị bất lợi do sự độc quyền vũ lực của nó. Ở giai đoạn này khi nhà nước ultra minimal cung cấp dịch vụ bảo vệ cho những người thua thiệt do đó nó biến thành một nhà nước tối thiểu.

Để cố gắng củng cố quan điểm của mình về tính hợp pháp của nhà nước tối thiểu, Nozick cung cấp một nhánh lập luận thứ hai. Ông đặt ra để giải thích lý do tại sao, nếu khách hàng của nhà nước ultra minimal thực sự phạm tội vi phạm các quyền của một cá nhân độc lập, thì cá nhân độc lập vẫn không có cơ sở hợp pháp cho việc thực thi sự trừng phạt đối với khách hàng của nhà nước ultra minimal. Kì cùng, thì tất cả mọi người dường như có quyền trừng phạt người làm sai khi sự vi phạm các quyền thực sự xảy ra, vậy tại sao các cá nhân độc lập lại không có quyền này? Về cơ bản, Nozick đã cố gắng để biện minh cho lệnh cấm của các công ty bảo vệ chi phối đối với các nạn nhân, những người chịu các hành vi vi phạm các quyền từ khách hàng của nó, khỏi sử dụng các quyền trừng phạt của họ.

Một lần nữa cần nhắc lại rằng Nozick nghĩ rằng không ai có quyền sử dụng một phương thức không đáng tin cậy để xác định liệu có trừng phạt ai đó hay không. Nozick mô tả nguyên tắc này như sau: nếu có ai đó biết rằng thực hiện hành động A sẽ vi phạm quyền của Q trừ khi điều kiện C thỏa mãn, thì anh ta không thể thực hiện hành động A nếu anh ta không chắc chắn rằng C có thể đạt được thông qua việc ở trong một vị trí khả thi nhất để có được sự chắc chắn này.

Nozick tin rằng bất cứ ai cũng có thể trừng phạt những người vi phạm nguyên tắc này, miễn là không vi phạm chính nguyên tắc trong quá trình này. Với điều này vừa nói, các cá nhân độc lập, những người đang bị cấm thực hiện sự trừng phạt nên bị cấm vì anh ta sử dụng phương thức mà chưa được chứng minh là đáng tin cậy. Nghĩa là, điều kiện C đã không được thực hiện và bằng cách cố gắng để trừng phạt thì sẽ vi phạm nguyên tắc trên. Vì vậy, bằng cách này, công ty bảo vệ chi phối được biện minh khi phản đối các hành động của cá nhân độc lập hoặc khi trừng phạt đối với cá nhân độc lập nếu anh ta tiến hành sự trừng phạt đối với khách hàng của nó (dù thừa nhận là có tội). Cũng lưu ý rằng Nozick cố gắng để tránh sự kết tội từ những người vô chính phủ rằng bằng cách cung cấp cho các cá nhân độc lập sự bảo vệ không phụ thuộc vào khả năng chi trả là một hình thức tái phân phối các nguồn tài nguyên và do đó vi phạm các quyền. Nozick thận trọng chỉ ra rằng hành động này là một hình thức đền bù cho các cá nhân độc lập cho việc phủ nhận quyền để trừng phạt của họ.

(Còn nữa)

Nguồn: Internet Encyclopedia of Philosophy: Robert Nozick: Political Philosophy 

Nguồn dịch: Nhóm Tinh thần khai minh: Chủ nghĩa tự do cá nhân và các nhà tư tưởng của chính nó