[Lược khảo Ludwig von Mises] Lời giới thiệu

VỀ TÁC GIẢ

Tiến sĩ Eamonn Butler là Giám đốc Viện Adam Smith, một cơ quan nghiên cứu (think tank) có nhiều ảnh hưởng, từng viết về một loạt chính sách nhằm thúc đẩy sự lựa chọn và cạnh tranh trong việc cung cấp các dịch vụ trọng yếu. Ông tốt nghiệp các chuyên ngành kinh tế học, triết học và tâm lí học và đã bảo vệ luận án tiến sĩ triết học (PhD) tại trường Đại học St. Andrew năm 1978. Trong những năm 1970 ông còn nghiên cứu các vấn đề về hưu bổng và chăm sóc sức khoẻ cho Hạ viện Mỹ và giảng dạy triết học ở Hillsdale College, Michigan. Sau khi quay lại Anh, ông làm biên tập viên tạp chí British Insurance Broker, rồi trở thành Giám đốc Viện Adam Smith, mà ông đã cùng với tiến sĩ Madsen Pirie góp công thành lập. Tiến sĩ Butler có những tác phẩm về hai người đoạt giải Nobel kinh tế là Milton Friedman và F. A. Hayek, và là tác giả cuốn: Ludwig von Mises: Cội nguồn của cuộc cách mạng trong môn kinh tế vi mô hiện đại (Ludwig von Mises: Fountainhead of the Modern Microeconomics)... Tác phẩm Adam Smith - Khảo lược (Adam Smith - a Primer)¹ của ông đã được Viện Các vấn đề Kinh tế ấn hành năm 2007. Ngoài ra, ông là đồng tác giả của khá nhiều tác phẩm về trí thông minh và kiểm tra chỉ số thông minh (IQ).

LỜI GIỚI THIỆU

Ngành xây dựng đang trong thời kì bùng nổ khi tôi rời Lực lượng không quân hoàng gia năm 1999. Nhưng việc đó đã chấm dứt trước khi tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ trong lĩnh vực máy tính.

Tôi tự hỏi vì sao tất cả mọi người lại sai lầm trong cùng một lúc như thế?

Và tôi còn tìm được lí thuyết về chu kì kinh doanh của trường phái Áo và nhà kinh tế học Ludwig von Mises. Việc siết chặt tín dụng càng củng cố nhận thức của tôi về giá trị của trường phái Áo và chẳng bao lâu sau tôi và một số người bạn đã thành lập Trung tâm Cobden. Trung tâm này do Toby Baxendale khởi xướng nhằm thúc đẩy chủ nghĩa tự do truyền thống của Manchester và đưa trường phái kinh tế học Áo vào Anh, góp phần bổ sung cho công việc của Viện Các vấn đề Kinh tế trong sự nghiệp quảng bá cho những trường phái tư duy khác nhau về thị trường tự do.

Mises có thể được coi là người nổi bật nhất trong hệ thống tư duy do các học giả thuộc dòng Dominican và Jesuit thế kỉ XV và XVI ở Salamanca - những người đầu tiên viết về kinh tế học một cách hệ thống - khởi xướng. Họ cũng như Mises biết rằng can thiệp vào sự hợp tác của những con người tự do là việc làm bất hợp lí và bất công. Ấn định giá cả bằng tiền cũng như bằng các loại hàng hóa khác là thiếu khôn ngoan và không có lợi cho quá trình sản xuất, nhưng quản lí tập trung lãi suất lại chính là: ấn định giá cả. Kết quả của nó chính là cuộc khủng hoảng mà ngày nay tất cả chúng ta đều đang phải gánh chịu.

Thành tựu của Mises làm người ta phải kinh ngạc. Ít người biết rằng F. A. Hayek từng là người xã hội chủ nghĩa cho đến khi ông hiểu được tác phẩm: Chủ nghĩa xã hội: Phân tích về kinh tế và xã hội học (Socialism: An Economic and Sociological Analysis) của Mises. Trong khi mọi người tìm cách kết hợp giữa chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa xã hội thì Mises, một người cá nhân chủ nghĩa, lại viết một cách đơn giản: “Xã hội là hợp tác; đấy là cộng đồng đang hành động”.

Tôi rất muốn tất cả những ai tuyên bố mình là “người theo phái tự do” đều đọc cuốn Chủ nghĩa tự do truyền thống (Liberalism)², tất cả những người làm trong lĩnh vực ngân hàng đều đọc cuốn Lí thuyết về tiền lệ và tín dụng (The Theory of Money and Credit), tất cả những nhà xã hội học đều đọc cuốn Hành vi của con người (Human Action), và tất cả các chính trị gia đều đọc cuốn Lí thuyết và lịch sử (Theory and History). Những người phê phán Mises đã làm cho nhiều người quên và hiểu lầm ông: một vài sự thật đang cần được phát hiện lại.

Tôi thích nhất cuốn Bộ máy quan liêu (Bureaucracy) của Mises. Thực ra chỉ có hai kiểu quản lí: kiểu quản lí của cá nhân công dân và kiểu quản lí của chính phủ. Nghĩa là, bộ máy quản lí nhằm kiếm lời và bộ máy quan liêu. Nếu chúng ta không coi lợi nhuận như một giá trị mà chúng ta đã tạo ra và không coi công việc kinh doanh như là phương tiện tích cực nhằm giúp đỡ người khác thì những đóng góp cho xã hội của chúng ta cũng chẳng có mấy giá trị: giá cả không bị áp đặt trên thị trường là điều quan trọng sống còn cho các tính toán kinh tế.

Đấy là lí do vì sao Mises trở thành quan trọng trong giai đoạn hiện nay: có vẻ như chúng ta đang trải qua giai đoạn mà ông gọi là “cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa can thiệp”. Trong khi chúng ta can thiệp ngày một nhiều hơn thì ngày càng thấy rõ là cơ sở cho sự giàu có của từng cá nhân lại đang giảm đi. Những biện pháp cản trở chỉ có thể hạn chế kết quả. Việc can thiệp vào thị trường đã làm giảm hiệu quả sản xuất một cách rõ ràng: chúng ta đang chứng kiến những khoản tiền thưởng dành cho nhân viên các ngân hàng được nhà nước cứu trợ lớn đến mức nào³. Tài sản được làm ra chứ không phải do người khác cho và chính sách hiện nay nhất định cuối an cùng sẽ giết chết sự thịnh vượng, an toàn và tự do. Con đường này sẽ dẫn đến chủ nghĩa xã hội theo kiểu Đức, như David B. Smith đã trình bày trong tác phẩm Sống với quái vật (Living with Leviathan) và được IEA ấn hành trong thời gian qua.

Lối thoát là ngừng can thiệp và chất lượng sống của rất nhiều người phụ thuộc vào quá trình đưa ra công luận sự thực này. Trong một thế kỉ qua, chi tiêu của nhà nước vốn chiếm khoảng 10 đến 15% GDP đã nhảy lên đến 53,4% (dự tính cho năm 2010). Điều đó có thể gợi cho chúng ta suy nghĩ về cái mà Mises gọi là “con đường thứ ba”: “Chính sách nửa vời không thể kéo dài được lâu. Đấy chính là xây dựng chủ nghĩa xã hội [theo mô hình Liên Xô cũ] một cách từ từ".

Mises là người viết rất nhiều và về mọi lĩnh vực, và trong cuốn Lược khảo này, Eamonn Butler đã cố gắng thực hiện một nhiệm vụ vô cùng to lớn. Và cũng phải nói là ông đã rất thành công. Ông đã rút ra được, từ hàng ngàn trang nguyên tác, những điều cốt yếu trong tư tưởng của Mises. Tôi hi vọng rằng độc giả cũng đón đọc cuốn sách mỏng này với tâm trạng thích thú như tôi. Không có ông thầy nào nói với sinh viên là không cần đọc nguyên tác. Nhưng nếu chỉ giới hạn ở việc giới thiệu Mises thì cuốn Lược khảo của Eamonn Butler là tác phẩm tuyệt vời: nó cung cấp cho tất cả những ai muốn tìm hiểu kĩ lưỡng các tác phẩm của Mises một sự khởi đầu đầy giá trị.

-Steven Baker

TÓM TẮT

• Kinh tế học là môn khoa học có thể phát hiện ra các sự thực và thậm chí có thể tiên đoán - nhưng không phải trên cơ sở quan sát và thử nghiệm mà là thông qua suy luận. Cũng như môn hình học và đại số có thể bắt nguồn từ một vài định đề đơn giản và rõ ràng, môn khoa học về hành động con người cũng có thể diễn dịch từ chính khái niệm về hành động và sự lựa chọn.

• Các khái niệm kinh tế như giá cả và lợi nhuận không phải là những khái niệm khách quan mà mang tính chủ quan, phụ thuộc vào tư duy của những người liên quan. Dù có bao nhiêu tính toán thống kê cũng không thể bác bỏ được sự thực tối quan trọng là mỗi người đều có những cách đánh giá riêng của mình và phản ứng của một nhóm người đối với các sự kiện của thị trường trong ngày hôm nay có thể không giống với phản ứng của nhóm người khác vào ngày mai. Những đánh giá như thế không thể là đối tượng cho việc phân tích về mặt toán học.

• Lợi nhuận không chỉ là lợi ích của một cá nhân và cũng không phải là thước đo hạnh phúc mà ta nhận được từ một thành công nào đó. Đúng ra, lợi nhuận là sự đánh giá của những người khác đối với những sáng kiến của chúng ta, tức là những sáng kiến đã đóng góp vào tài sản và cuộc sống của người khác. Phải được khách hàng ủng hộ thì ta mới thu được lợi nhuận. Trong xã hội thị trường, tài sản không phải là đặc quyền đặc lợi, tài sản chỉ đến với ta nếu ta cũng làm cho người tiêu dùng được lợi.

• Trong việc phân phối nguồn lực thì hệ thống thị trường hiệu quả hơn là những cuộc bầu cử chính trị, mấy năm dân chúng mới có cơ hội bầu cử một lần hoặc phải lựa chọn giữa những gói chính sách khác hẳn nhau. Mỗi đồng xu mà người tiêu dùng sử dụng trong rất nhiều thương vụ đang diễn ra hằng ngày có tác dụng như là một lá phiếu trong cuộc bầu cử bất tận, tức là cuộc bầu cử để xem một loại hàng hóa phải sản xuất với số lượng bao nhiêu và sản phẩm có được đưa đến nơi cần nhất hay không.

• Thị trường tự do không có xu hướng dẫn đến độc quyền hoặc giá cả độc quyền; ngược lại, thị trường tự do có xu hướng đa dạng hóa rất cao, làm cho số lượng tăng lên nhưng giá cả lại giảm đi. Một vài độc quyền không thể xuất hiện nếu không có những cố gắng của chính phủ và các lực lượng chính trị muốn hạn chế cạnh tranh. Độc quyền nhất là chế độ xã hội chủ nghĩa [theo mô hình Liên Xô cũ], tất cả sản phẩm ở đây đều nằm trong tay nhà nước.

• Trong chế độ xã hội chủ nghĩa [theo mô hình Liên Xô cũ], tất cả hàng hóa sản xuất đều nằm trong tay sở hữu tập thể. Hàng hóa không được đưa ra thị trường, không được mua và bán, mà là sở hữu chung cho nên không bao giờ xác định được giá cả. Không có giá cả và lợi nhuận thì không thể phân bố nguồn lực một cách hiệu quả được. Quá trình ra quyết định nhuốm đầy màu sắc chính trị và quan liêu, dẫn tới những khoản đầu tư vô ích.

• Các chính sách nhằm “cải thiện” nền kinh tế thị trường trên thực tế lại có thể bóp nghẹt nó. Chính sách can thiệp có thể dẫn đến những hiệu ứng phụ trái với ước muốn ban đầu, những hiệu ứng phụ này lại được sử dụng nhằm biện hộ cho sự can thiệp tiếp theo, đến lượt nó lại tạo ra thêm vấn đề v.v. Cuối cùng, mặc dù nền kinh tế vẫn có vẻ là tư bản chủ nghĩa, nhưng đã bị chính quyền kiểm soát hoàn toàn.

• Niềm tin cho rằng các thiết chế của nhà nước có thể cải thiện được thị trường bằng cách nắm lấy những việc mà thị trường đang làm và làm tốt hơn là một sự bịp bợm đầy nguy hiểm. Thiếu vắng động cơ lợi nhuận thì không thể có cách nào đo lường được thành tựu của các cơ quan chính phủ trong việc thực hiện các mục tiêu của họ. Động cơ kinh doanh thấp, các nhà quản trị không muốn mạo hiểm và muốn trở thành những kẻ quan liêu. Cách chúng ta đánh giá thời gian là yếu tố cực kì quan trọng trong mỗi hành động của chúng ta. Lợi nhuận xuất hiện là vì nói chung dân chúng thích tiêu dùng ngay bây giờ chứ không phải đợi đến tương lai. Hoãn tiêu thụ nhằm tạo ra vốn là con đường dẫn tới sự giàu có ngày càng gia tăng.

• Tiền là một loại hàng hóa, nhưng mục đích của nó không phải là sản xuất, cũng chẳng phải là tiêu dùng. Mục đích của nó là trao đổi. Bằng cách bơm tiền, chính phủ có thể tạo ra sự phát triển nóng giả tạo, nhưng sau đó nhất định sẽ là một giai đoạn suy giảm. Quá trình điều chỉnh đau đớn diễn ra khi những khoản đầu tư sai lầm bị thanh lí. Hệ thống tiền tệ ổn định phải dựa trên hàng hóa chuẩn, ví dụ như vàng.

Chú thích:

(1) Eamonn Butler, Khảo lược Adam Smith, Phạm Nguyên Trường dịch, NXB Tri Thức, Hà Nội, 2010 - Chú thích của người dịch (ND)

(2) Ludwig von Mises, Chủ nghĩa tự do truyền thống, Phạm Nguyên Trường Dịch, Đinh Tuấn Minh hiệu đính, NXB Tri Thức, Hà Nội, 2013 - ND

(3) Ý nói những khoản cứu trợ các nước dành cho ngân hàng sau cuộc khủng hoảng năm 2008

Nguồn: Eamonn Butler (2014). Lược khảo Ludwig von Mises. Phạm Nguyên Trường dịch. Nguyên tác: Ludwig Von Mises―A Primer (2014)