Trích lời nói đầu:

Eamonn Butler đã viết được một tác phẩm dẫn nhập đáng khâm phục và đầy sức thuyết phục về cuộc đời và tư tưởng của Adam Smith. Đây là tác phẩm dẫn nhập ngắn và hay nhất mà tôi từng biết, nó sẽ giúp mọi người hiểu được thực chất tư tưởng của Adam Smith là gì.

Eamonn Butler tránh xa những cuộc bút chiến về kinh tế chính trị học của Adam Smith mà người ta đã viết rất nhiều suốt bao năm qua. Cuốn sách này, viết về con người và tác phẩm của Adam Smith, là một sự đánh giá chính xác công trình tổng hợp có một không hai của ông về sự tiến hoá của xã hội Anh cho đến giữa thế kỉ XVIII.

Tác phẩm The Theory of Moral Sentiment (Lí thuyết về cảm nhận đạo đức), ít được biết đến hơn được xuất bản mười bảy năm trước khi cuốn An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations (Của cải của các quốc gia) xuất hiện. Người ta đã cho rằng trong giai đoạn đó Smith đã chuyển từ quan niệm cho rằng lòng nhân từ là động cơ hành động của con người sang quan niệm cho rằng tính tư lợi phi đạo đức mới là động cơ đích thực. Nhưng từ những ghi chép của những sinh viên vô danh trong các năm 1762-1763, chúng ta biết rằng phần lớn các bài giảng của Smith đã tái xuất hiện gần như nguyên văn trong tác phẩm Của cải của các quốc gia, xuất bản vào năm 1776. Ông xuất bản các bài giảng (1751-1764) dưới tên gọi là Lí thuyết về cảm nhận đạo đức vào năm 1759. Như vậy là Adam Smith không có những quan điểm trái ngược nhau về động cơ của con người.

Smith là nhà luân lí học. Trong thế kỉ XVIII kinh tế học chưa trở thành ngành học riêng biệt, mãi đến thế kỉ XIX nó mới trở thành một ngành học mới. Đúng là đã có rất nhiều tác giả, cả trước đây lẫn hiện nay, viết về kinh tế (Đại học Yale lưu trữ mấy ngàn tác phẩm viết từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII), và một số người đã có đóng góp đối với môn kinh tế học, nhưng không có ai khảo sát một cách qui mô và theo kiểu như Smith đã làm.

Trước Smith, môn kinh tế chính trị học tập trung vào việc làm giàu cho hoàng đế và quốc gia bằng những thỏi vàng và bạc để tài trợ cho những cuộc chiến tranh ở nước ngoài. Của cải của các quốc gia tập trung chú ý vào việc làm giàu cho người tiêu thụ thông qua “sản phẩm hàng năm của đất đai và sức lao động”. Đấy không chỉ là một cuốn sách giáo khoa thông thường, đây là một tác phẩm chú tâm thảo luận về bản chất của của cải và những nguyên nhân làm cho của cải gia tăng.

[…]

Của cải của các quốc gia đã giáng một đòn chí tử vào “những nguyên tắc của môn kinh tế chính trị học” trọng tiền thời ông, khi những nguyên tắc này tiến hóa cùng với sự phục hồi của châu Âu sau vụ sụp đổ của đế chế La Mã và sự thoát thai của những quốc gia dân tộc kéo dài suốt một ngàn năm từ chế độ phong kiến và các sứ quân.

[…]

Trí tuệ của ông không phải ở chỗ phát minh ra sự phân công lao động – “vinh quang” này thuộc về Plato, còn ở thời “hiện đại” thì thuộc về Sir William Petty (1690) – mà ở chỗ nhận ra ý nghĩa của nó như là phương tiện lan truyền của cải đến phần đông dân cư chứ không phải chỉ cho những người giàu có nhất, và làm cho tất cả mọi người đều trở thành giàu có sau một vài thế hệ.

Điều đó lại đưa ông đến những câu hỏi như: Nếu phân công lao động là then chốt thì cái gì sẽ làm gia tăng sản lượng, phần đóng góp của mỗi người được quyết định như thế nào, và quan trọng là, đâu là chướng ngại vật trên đường dẫn tới sự giàu sang? Trong cú nhảy từ mô tả sang phân tích vấn đề, ông đã đặt nền móng cho một môn khoa học mới về kinh tế.

[…]

Hầu như tất cả những cái gọi là lạc đề và giải thích cụ thể những điều được cho là nguyên nhân làm cho Của cải của các quốc gia có vẻ “khó hiểu” và “không liên quan” đến độc giả thời nay là do người ta đã không hiểu ý định của ông. Ông không phải là tác giả của một cuốn sách viết về “những nguyên tắc của kinh tế học” với văn phong hiện đại - thời Smith còn sống chưa có môn học như thế. Ông chỉ viết một bản thu hoạch về quá trình tìm tòi của mình về ý nghĩa thực sự của cải của quốc gia, cái gì làm cho của cải gia tăng và thúc đẩy xã hội tiến tới thịnh vượng cũng như nguyên nhân làm cho xã hội không thể tiến bộ được. Cuốn sách của ông đã được xuất bản đúng lúc. Đấy chính là thiên tài của ông và cũng là di sản ông để lại cho chúng ta. Cuốn sách của Eamonn Butler là cơ hội tốt nhất để bạn hiểu tại sao lại như thế.

Gavin Kennedy ¹

¹ Gavin Kennedy là Giáo sư danh dự của đại học Heriot-Watt University và tác giả cuốn Adam Smith’s Lost Legacy, Palgrave Macmillan xuất bản năm 2005.

MỤC LỤC

Tác giả
Lời giới thiệu
Tóm tắt
Lời nói đầu

Adam Smith - một nhân vật quan trọng

Quan niệm cũ về kinh tế học

Hiệu quả của trao đổi tự do

Chế độ xã hội trên cơ sở tự do

Tâm lí học của đức hạnh

Tư lợi và đức hạnh

Bản chất của con người và xã hội loài người

Cuộc đời và sự nghiệp của Adam Smith

Kirkcaldy và Glasgow

Oxford và những biện pháp khuyến khích

Những ngày đầu trên bục giảng

Những chuyến du hành

Của cải của các quốc gia

Cố vấn hải quan

Của cải của các quốc gia

Những chủ đề bao trùm của cuốn sách

Sản xuất và trao đổi

Tích luỹ tư bản

Lịch sử của các định chế kinh tế

Lí thuyết kinh tế và chính sách

Vai trò của chính phủ

Của cải của các quốc gia ngày nay

Lí thuyết về cảm nhận đạo đức

Những chủ đề chính của tác phẩm

Đồng cảm một cách tự nhiên là cơ sở của đức hạnh

Thưởng, phạt và xã hội

Công lí là nền tảng

Tự phê bình và lương tâm

Các qui tắc đạo đức

Thái độ đối với của cải

Tự hoàn thiện

Bàn về đức hạnh

Xây dựng xã hội đức hạnh

Các bài giảng và tác phẩm khác của Smith

Một đề tài nhất quán

Smith bàn về triết lí của khoa học

Tâm lí học của quá trình giao tiếp

Smith bàn về chính phủ và chính sách công

Kết luận

Bàn thêm về bàn tay vô hình

Người giàu tạo công ăn việc làm cho người nghèo

Nền công nghiệp trong nước và nước ngoài

Hậu quả không dự định trước của hành động của con người

Hệ thống tự du trì

Hành động mang tính cá nhân và kết quả mang tính xã hội

Một số trích đoạn nổi tiếng của Adam Smith

Thư mục chọn lọc

Lời bạt: Adam Smith của ngày hôm nay