[Nhập môn chủ nghĩa tự do cổ điển] Chương 11 - Trích dẫn chủ nghĩa tự do cổ điển

Đại Hiến chương Tự do (Magna Carta)

Chúng ta cũng đã ban cho tất cả những người tự do trong vương quốc của mình – cho chúng ta và những người thừa kế của chúng ta mãi mãi – tất cả các quyền tự do được ghi dưới đây, để họ và con cháu họ được sở hữu và nắm giữ, từ chúng ta và con cháu chúng ta mãi mãi. Không một khoản thuế [quân sự] hay trợ cấp nào sẽ được áp đặt lên vương quốc của chúng ta nếu không có sự đồng thuận chung của vương quốc. Không một người tự do nào sẽ bị bắt giữ, bị giam cầm, bị tước đoạt tài sản, bị lưu đày hoặc bị hủy diệt theo bất kỳ hình thức nào – và chúng ta sẽ không truy tố hay sai người truy tố họ – nếu không có phán quyết hợp pháp từ các đồng cấp của họ hoặc theo đúng luật pháp của xứ sở. Chúng ta sẽ không bán, không từ chối, cũng không trì hoãn quyền lợi hay công lý đối với bất kỳ ai. Tất cả thương nhân sẽ được xuất cảnh an toàn và đảm bảo ra khỏi nước Anh, và được nhập cảnh vào nước Anh, với quyền cư trú tại đây và tự do di chuyển bằng đường bộ cũng như đường thủy – để mua bán theo các phong tục cổ truyền và hợp pháp – và được miễn mọi loại thuế khóa bất công.

– Vua John của Anh (1166–1216) (dưới sự ép buộc)

Quyền tự nhiên

Quyền tự nhiên… là quyền tự do mà mỗi người có được để sử dụng sức mạnh của chính mình, theo ý chí của mình, nhằm bảo tồn bản tính tự nhiên của mình; nghĩa là, để bảo vệ mạng sống của chính mình.

– Thomas Hobbes (1588–1679), Leviathan

 

Trạng thái tự nhiên có một luật tự nhiên chi phối nó, và luật ấy ràng buộc mọi người; lý trí – chính là luật đó – dạy cho toàn thể nhân loại, nếu ai chịu lắng nghe nó, rằng: vì tất cả đều bình đẳng và độc lập, không ai được phép xâm phạm đến mạng sống, sức khỏe, tự do hay tài sản của người khác.

– John Locke (1632–1704), Hai khảo luận về chính quyền dân sự

 

Chúng tôi cho rằng những chân lý này là hiển nhiên: rằng mọi người sinh ra đều bình đẳng; rằng họ được Tạo Hóa ban cho những quyền bất khả xâm phạm, trong đó có Quyền Sống, Quyền Tự Do, và Quyền mưu cầu Hạnh Phúc.

– Thomas Jefferson (1743–1826), Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ

 

Quyền sống, quyền tự do và quyền sở hữu không tồn tại vì con người làm ra luật pháp. Ngược lại, chính vì các quyền đó đã tồn tại từ trước cho nên con người mới đặt ra luật pháp.

– Frédéric Bastiat (1801–1850), Luật pháp

 

Cá nhân có quyền – và có những điều mà không một ai, dù là cá nhân hay tập thể, được phép làm đối với họ (mà không vi phạm quyền đó). Những quyền này mạnh mẽ và sâu rộng đến mức chúng làm dấy lên câu hỏi: liệu nhà nước và các quan chức của nó được phép làm gì – nếu có?

– Robert Nozick (1938–2002), Vô chính phủ, Nhà nước và Xã hội không tưởng

Chính phủ hạn chế

Sự hỗn xược và tự phụ cao độ… là khi các ông vua và bộ trưởng giả vờ giám sát nền kinh tế của người dân và muốn hạn chế chi tiêu của họ. Bản thân họ – không có ngoại lệ – luôn là những kẻ hoang phí nhất trong xã hội. Hãy để họ lo cho việc chi tiêu của chính mình, và khi đó họ có thể yên tâm giao việc chi tiêu của người dân cho chính người dân. Nếu sự phung phí của họ không hủy hoại nhà nước, thì sự phung phí của thần dân chắc chắn cũng không bao giờ làm được điều đó.

– Adam Smith (1723–1790), Của cải của các quốc gia

 

Quyền lực của chính phủ buộc phải được trao cho một số người; và những ai được giao phó quyền lực sẽ đối mặt với vô vàn cám dỗ để lạm dụng nó – và họ sẽ không ngừng lạm dụng nếu không bị ngăn chặn.

– James Mill (1773–1836), ‘Tình hình quốc gia’, trong The London Review

 

Quyền lực có xu hướng tha hóa, và quyền lực tuyệt đối thì tha hóa tuyệt đối.

– Lord Acton (1834–1902), Thư gửi Giám mục Creighton

 

Làm sao chúng ta có thể ngăn chặn chính phủ – vốn do chính mình tạo ra – không trở thành một Frankenstein, hủy diệt nền tự do mà ta lập ra để bảo vệ? Tự do là một loài cây quý hiếm và mỏng manh… Chính phủ là cái cần thiết để bảo vệ tự do, là công cụ thông qua đó ta có thể thực hiện quyền tự do của mình; nhưng đồng thời, bằng việc tập trung quyền lực vào tay chính trị, nó cũng trở thành đe dọa đối với tự do. Dù những người nắm quyền ban đầu có thể là người thiện chí… thì quyền lực ấy vẫn sẽ vừa thu hút vừa nhào nặn nên những con người thuộc một phẩm chất khác.

                                         – Milton Friedman (1912–2006) và Rose D. Friedman (1910–2009), Chủ nghĩa tư bản và Tự do

 

Đối với một người tự do, đất nước là tập hợp những cá nhân cấu thành nên nó, chứ không phải là một thực thể nào đó vượt lên trên họ. Người ấy tự hào về một di sản chung, và trung thành với những truyền thống chung. Nhưng người ấy coi chính phủ chỉ là phương tiện – là công cụ – chứ không phải là kẻ ban phát ân huệ hay quà tặng, cũng không phải một ông chủ hay một vị thần để phải tôn thờ và phục vụ một cách mù quáng.

                                         – Milton Friedman (1912–2006) và Rose D. Friedman (1910–2009), Chủ nghĩa tư bản và Tự do

Trật tự tự phát…

Mỗi bước đi và mỗi chuyển động của đám đông, ngay cả trong những thời đại được gọi là khai sáng, đều diễn ra với một mức độ mù quáng như nhau trước tương lai; và các quốc gia tình cờ vấp phải những thiết chế – vốn thực ra là kết quả của hành động con người, nhưng không phải là được thực hiện theo bất kỳ thiết kế nào của con người.

– Adam Ferguson (1723–1816), Tiểu luận về lịch sử xã hội dân sự

 

[Người giàu] tiêu thụ không nhiều hơn người nghèo là bao, và bất chấp bản tính ích kỷ và tham lam của họ… họ vẫn chia sẻ với người nghèo thành quả của mọi cải tiến mà họ đạt được. Họ được dẫn dắt bởi một “bàn tay vô hình” để thực hiện quá trình phân phối các nhu yếu phẩm gần giống với những gì vốn sẽ xảy ra nếu trái đất được chia đều cho tất cả cư dân – và vì vậy, dù không chủ tâm, thậm chí không hề hay biết, họ lại thúc đẩy lợi ích của xã hội và tạo điều kiện cho sự sinh sôi nảy nở của loài người.

– Adam Smith (1723–1790), Lý thuyết về cảm nhận đạo đức

…Hướng dẫn nhân từ…

Vì vậy, một hiền giả từng nói: “Ta sẽ không làm gì (một cách có chủ ý), và dân chúng sẽ tự biến đổi; Ta sẽ thích sự tĩnh tại, và dân chúng sẽ tự trở thành chính trực; Ta sẽ không can thiệp, và dân chúng sẽ tự trở nên sung túc; Ta sẽ không biểu lộ tham vọng, và dân chúng sẽ tự đạt đến sự giản dị nguyên sơ.”

– Lão Tử (khoảng thế kỷ VI TCN)

 

Chủ nghĩa tự do… giới hạn việc kiểm soát có chủ đích đối với trật tự chung của xã hội trong phạm vi thi hành các quy tắc phổ quát – là những quy tắc cần thiết để hình thành nên trật tự tự phát, mà các chi tiết cụ thể của nó thì ta không thể lường trước được.

– F. A. Hayek (1899–1992), Luật lệ và Trật tự

…Chống lại kế hoạch hoá và kiểm soát

Người theo chủ nghĩa hệ thống… thường rất tự cho mình là khôn ngoan; và thường quá say mê với vẻ đẹp tưởng tượng của bản kế hoạch chính trị lý tưởng do mình vạch ra, đến mức không thể chấp nhận bất kỳ sai lệch nhỏ nào khỏi bất kỳ phần nào của nó. Họ dường như tưởng rằng mình có thể sắp đặt các thành phần khác nhau của xã hội rộng lớn một cách dễ dàng, như bàn tay sắp xếp các quân cờ trên bàn cờ. Nhưng họ không nhận ra rằng, trong bàn cờ lớn của xã hội loài người, mỗi quân cờ đều có nguyên lý chuyển động riêng, hoàn toàn khác với nguyên lý mà nhà lập pháp có thể cố gắng áp đặt lên nó.

– Adam Smith (1723–1790), Lý thuyết về cảm nhận đạo đức

 

[Khi không có các rào cản thương mại], hệ thống rõ ràng và đơn giản của tự do tự nhiên sẽ tự thiết lập một cách tự phát. Mỗi người… được hoàn toàn tự do theo đuổi lợi ích riêng theo cách riêng của mình. Nhà vua hoàn toàn được giải thoát khỏi một nhiệm vụ – mà không một trí tuệ hay kiến thức nào của con người có thể đủ khả năng đảm đương: đó là giám sát ngành nghề của tư nhân và chỉ đạo nó theo hướng được cho là phù hợp nhất với lợi ích của xã hội.

– Adam Smith (1723–1790), Của cải của các quốc gia

 

Đây không phải là cuộc tranh luận về việc có nên lập kế hoạch hay không, mà là tranh luận về việc liệu kế hoạch đó có nên được thực hiện tập trung bởi một cơ quan duy nhất cho toàn bộ hệ thống kinh tế, hay nên được phân tán giữa nhiều cá nhân.

– F. A. Hayek (1899–1992), “Sử dụng tri thức trong xã hội”

 

[Trước khi chúng ta có thể] cố gắng tái cấu trúc xã hội một cách sáng suốt, ta phải hiểu được cách nó vận hành; và phải thừa nhận rằng ngay cả khi ta tin rằng mình đã hiểu, thì ta vẫn có thể nhầm lẫn. Điều cần học hỏi là: nền văn minh nhân loại có một đời sống riêng, và mọi nỗ lực cải thiện của ta đều phải vận hành trong một chỉnh thể đang hoạt động – mà ta không thể hoàn toàn kiểm soát – và ta chỉ có thể hy vọng tạo điều kiện, hỗ trợ cho những lực lượng vận hành mà ta hiểu được phần nào.

– F. A. Hayek (1899–1992), Hiến pháp Tự do

Công lý và nguyên tắc pháp quyền

Điều gì không công bằng thì không phải là luật; và điều gì không phải là luật thì không đáng để tuân theo.

– Algernon Sidney (1623–1683), Diễn văn về chính quyền

 

Bất cứ nơi nào luật pháp chấm dứt, thì chế độ chuyên chế bắt đầu, nếu luật bị vượt quá theo cách gây tổn hại cho người khác. Và bất cứ ai, khi có thẩm quyền, mà vượt quá quyền hạn được luật pháp trao cho và dùng đến quyền lực trong tay mình… thì người ấy không còn là quan tòa nữa; họ hành động mà không có thẩm quyền, và có thể bị phản kháng như bất kỳ ai khác đang dùng vũ lực xâm phạm quyền của người khác.

– John Locke (1632–1704), Hai khảo luận về chính quyền dân sự

 

Tự do chính trị của người dân là sự thanh thản trong tâm trí, phát sinh từ niềm tin của mỗi người vào sự an toàn của mình. Khi quyền lập pháp và hành pháp được thống nhất trong cùng một người, hoặc một cơ quan, thì không thể có tự do; vì khi ấy sẽ có lo ngại rằng chính nhà vua hoặc viện nguyên lão sẽ ban hành những đạo luật chuyên chế – và tự mình thực thi luật pháp theo lối chuyên chế.

– Montesquieu (1689–1755), Tinh thần pháp luật

 

Việc gìn giữ quyền tự do cá nhân là điều tối hệ trọng đối với công chúng; vì nếu một khi bất kỳ vị quan tối cao nào được quyền tùy tiện giam giữ bất kỳ ai mà ông ta hoặc thuộc hạ của ông ta cho là “hợp lý” (như ở Pháp – nơi quyền lực của hoàng gia làm như thế mỗi ngày), thì chẳng bao lâu nữa, mọi quyền lợi và sự miễn trừ khác sẽ hoàn toàn sụp đổ.

– Sir William Blackstone (1723–1780), Bình luận về luật pháp Anh quốc

 

Nếu công lý bị bãi bỏ, thì toàn bộ kết cấu vĩ đại, bao la của xã hội loài người – kết cấu mà, nếu được phép nói vậy, dường như là đối tượng được Thiên nhiên yêu quý và chăm sóc một cách đặc biệt – sẽ, chỉ trong khoảnh khắc, sụp đổ thành từng mảnh vụn.

– Adam Smith (1723–1790), Lý thuyết về cảm nhận đạo đức

 

Một tổ ong rộng lớn, đông đúc ong,

Sống trong xa hoa và an nhàn…

Không làm nô lệ cho bạo quyền,

Cũng chẳng bị cai trị bởi dân chủ cuồng loạn;

Nhưng là các ông vua – không thể làm sai –

Vì quyền lực của họ đã bị luật pháp ràng buộc.

– Bernard Mandeville (1670–1733), Ngụ ngôn về loài ong

Tự do kinh tế

Chính phủ luôn đồng nghĩa với cưỡng chế và áp đặt, và tất yếu là đối lập với tự do. Chính phủ chỉ có thể đóng vai trò người bảo đảm tự do nếu – và chỉ nếu – phạm vi hoạt động của nó được giới hạn một cách thỏa đáng trong việc bảo vệ cái gọi là tự do kinh tế. Nơi nào không có kinh tế thị trường, thì những điều khoản thiện chí nhất trong hiến pháp và luật pháp cũng chỉ là văn tự chết mà thôi.

– Ludwig von Mises (1881–1973), Hành vi của con người

 

Bị kiểm soát trong các hoạt động kinh tế cũng đồng nghĩa với việc bị kiểm soát trong mọi khía cạnh khác của đời sống.

                                                                                                                  – F. A. Hayek (1899–1992), Đường về nô lệ

 

Bất cứ nơi nào chúng ta thấy xuất hiện những yếu tố nổi bật của tự do cá nhân, một mức độ tiến bộ về tiện nghi vật chất dành cho người dân bình thường, và một niềm hy vọng rộng khắp về tiến bộ hơn nữa trong tương lai – thì ở đó ta cũng thấy rằng hoạt động kinh tế được tổ chức chủ yếu thông qua thị trường tự do.

– Milton Friedman (1912–2006) và Rose D. Friedman (1910–2009), Tự do lựa chọn

 

Ít có biện pháp nào có thể thúc đẩy sự nghiệp của tự do – cả trong nước lẫn quốc tế – tốt hơn một nền thương mại hoàn toàn tự do.

– Milton Friedman (1912–2006) và Rose D. Friedman (1910–2009), Tự do lựa chọn

Tự do cá nhân

Không ai có quyền ép buộc tôi phải hạnh phúc theo cách riêng mà họ cho là vì lợi ích của người khác; nhưng mỗi người đều có quyền mưu cầu hạnh phúc theo cách mà họ cho là tốt nhất, miễn là điều đó không xâm phạm đến quyền tự do của người khác trong việc theo đuổi mục tiêu tương tự cho chính họ — khi Quyền tự do của họ vẫn có thể dung hợp với Quyền tự do của mọi người khác theo những quy luật phổ quát khả thi.

– Immanuel Kant (1724–1804), Nguyên lý chính trị

 

Những ai sẵn sàng từ bỏ tự do thiết yếu để đổi lấy một chút an toàn tạm thời thì không xứng đáng được hưởng cả tự do lẫn an toàn.

– Benjamin Franklin (1706–90), Thư trả lời Thống đốc [Pennsylvania]

 

Tự do duy nhất xứng đáng với tên gọi ấy là tự do theo đuổi điều thiện cho chính mình, theo cách của chính mình, miễn là không tước đoạt điều đó khỏi người khác, hoặc cản trở nỗ lực của họ nhằm đạt được điều đó.

– John Stuart Mill (1806–73), Bàn về Tự do

 

Mục đích duy nhất mà quyền lực có thể được thực thi một cách chính đáng đối với bất kỳ thành viên nào trong cộng đồng văn minh – trái với ý muốn của họ – là để ngăn ngừa tổn hại cho người khác. Lợi ích của riêng họ, dù là thể chất hay đạo đức, không phải là lý do đủ để can thiệp.

– John Stuart Mill (1806–73), Bàn về Tự do

 

Tự do ngự trị trong trái tim con người; và khi nó chết đi ở đó, thì không một bản hiến pháp, không một đạo luật, không một tòa án nào có thể cứu vãn được.

                                             – Thẩm phán Learned Hand (1872–1961), Tinh thần Tự do, bài phát biểu ở New York, 1944

 

Niềm tin của chúng ta vào tự do không dựa vào kết quả trước mắt trong từng hoàn cảnh cụ thể, mà dựa vào niềm tin rằng, xét tổng thể, tự do sẽ giải phóng nhiều lực lượng cho điều thiện hơn là cho điều ác.

– F. A. Hayek (1899–1992), Hiến pháp Tự do

 

Xã hội đặt bình đẳng lên trên tự do thì sẽ không có được điều gì hết. Xã hội đặt tự do lên trên bình đẳng sẽ đạt được cả hai ở mức độ cao.

– Milton Friedman (1912–2006), Tự do lựa chọn (tập phim truyền hình)

 

Tôi ủng hộ việc hợp pháp hóa ma túy. Theo hệ giá trị của tôi, nếu ai đó muốn tự hủy hoại bản thân, họ có toàn quyền làm vậy. Phần lớn những tác hại từ ma túy bắt nguồn từ việc chúng bị đặt ngoài vòng pháp luật.

– Milton Friedman (1912–2006),

Trích dẫn trong Nếu Vô minh là Hạnh phúc, Vì sao Không Có Nhiều Người Hạnh phúc hơn? – John Mitchinson

 

Tôi chúc những người vô chính phủ thành công – vì đó là con đường mà chúng ta nên hướng tới hiện nay. Nhưng tôi tin rằng ta vẫn cần chính phủ để thực thi các quy tắc của cuộc chơi… Ta cần chính phủ để duy trì hệ thống tòa án nhằm bảo đảm các hợp đồng và xét xử việc bồi thường thiệt hại. Ta cần chính phủ để bảo vệ sự an toàn của công dân – cung cấp lực lượng cảnh sát. Nhưng chính phủ đang thất bại trong nhiều việc mà lẽ ra họ phải làm, vì họ đang can thiệp quá nhiều vào những việc mà lẽ ra họ không nên làm.

– Milton Friedman (1912–2006), phỏng vấn trên Playboy

Tự do chính trị

Những người viết về chính trị đã thiết lập một châm ngôn, nói rằng: khi xây dựng bất kỳ hệ thống chính quyền nào, và thiết kế các cơ chế kiểm soát và đối trọng trong hiến pháp, thì phải giả định rằng con người là kẻ gian trá – và trong mọi hành động của mình, không mưu cầu điều gì khác ngoài lợi ích cá nhân.

– David Hume (1711–76), Tiểu luận về đạo đức, chính trị và văn học

 

Dân chủ và chủ nghĩa xã hội chẳng có điểm chung nào ngoài một từ: “bình đẳng”. Nhưng xin lưu ý sự khác biệt: trong khi dân chủ tìm kiếm bình đẳng trong tự do, thì chủ nghĩa xã hội tìm kiếm bình đẳng trong kìm hãm và nô dịch.

– Alexis de Tocqueville (1805–59), Diễn văn trước Quốc hội, 1848

 

Nhà nước là một hư cấu vĩ đại, nơi mà ai cũng tìm cách sống bằng chi phí của người khác.

– Frédéric Bastiat (1801–50), Nhà nước

 

Dân chủ, xét cho cùng, chỉ là phương tiện – là công cụ thực dụng để bảo vệ hòa bình nội bộ và tự do cá nhân. Với tư cách ấy, nó hoàn toàn không bất khả sai lầm hay chắc chắn.

– F. A. Hayek (1899–1992), Đường về nô lệ

Nguồn: Eamonn Butler (2015). Classical Liberalism – A Primer. The Institute of Economic Affairs. Phạm Nguyên Trường dịch.